Sloka & Translation

Audio

[Indra steals the sacrificial horse released by king Sagara -Sons of Sagara excavate the earth in search of the horse- the gods approach Brahma.]

విశ్వామిత్రవచశ్శ్రుత్వా కథాన్తే రఘునన్దన:.

ఉవాచ పరమప్రీతో మునిం దీప్తమివానలమ్৷৷1.39.1৷৷


రఘునన్దన: Rama, విశ్వామిత్రవచ: Visvamitra's words, శ్రుత్వా having heard, పరమప్రీత: immensely pleased, కథాన్తే at the end of the narration of the tale, దీప్తమ్ flaming, అనలమివ fire like, మునిమ్ addressing the ascetic, ఉవాచ spoke.

Immensely pleased with the words of Viswamitra, to the ascetic flaming bright like fire, Rama spoke towards the end of the narration:
శ్రోతుమిచ్ఛామి భద్రం తే విస్తరేణ కథామిమామ్.

పూర్వకో మే కథం బ్రహ్మన్ యజ్ఞం వై సముపాహరత్৷৷1.39.2৷৷


బ్రహ్మన్ O! Brahmana, ఇమాం కథామ్ this tale, విస్తరేణ in detail, శ్రోతుమ్ to listen, ఇచ్ఛామి I am desirous, తే భద్రమ్ prosperity to you, మే my, పూర్వక: ancestor, యజ్ఞమ్ sacrifice, కథమ్ how, సముపాహరత్ arranged.

"O Brahman! I wish to listen in detail as to how my ancestors made preparations for the sacrifice? Prosperity to you"!.
విశ్వామిత్రస్తు కాకుత్స్థమువాచ ప్రహసన్నివ.

శ్రూయతాం విస్తరో రామ సగరస్య మహాత్మన:৷৷1.39.3৷৷


విశ్వామిత్రస్తు Visvamitra on his part, ప్రహసన్నివ (as though) smilingly, కాకుత్స్థమ్ addressing Rama, ఉవాచ spoke, మహాత్మన: of the magnanimous, సగరస్య Sagara's, విస్తర: in detail, శ్రూయతామ్ may be heard.

Viswamitra addressing the son of the Kakusthas (Rama) with a smile said, "O Rama! hear in detail the story of the magnanimous king Sagara".
శఙ్కరశ్వశురో నామ! హిమవానచలోత్తమ:.

వింధ్యపర్వతమాసాద్య నిరీక్షేతే పరస్పరమ్৷৷1.39.4৷৷


శఙ్కరశ్వశుర: Sankara's father-in-law, హిమవాన్నామ named Himavt, అచలోత్తమ: excellent mountain, విన్ధ్యపర్వతమ్ Vindhya mountain, ఆసాద్య approaching, పరస్పరమ్ each other, నిరీక్షేతే beholding.

"Sankara's father-in-law named Himavan is the greatest mountain. Himavan and Vindhya came close and began looking at one another. (because both are of extreme height and in between them there was no obstruction).
తయోర్మధ్యే ప్రవృత్తోభూద్యజ్ఞ స్సపురుషోత్తమ!.

స హి దేశో నరవ్యాఘ్ర ప్రశస్తో యజ్ఞకర్మణి৷৷1.39.5৷৷


పురుషోత్తమ O! Best among men, స: యజ్ఞ: that sacrifice, తయో: మధ్యే in the region in between these two mountains, ప్రవృత్త: అభూత్ happened, నరవ్యాఘ్ర O! Tiger among men, స: దేశ: that country, యజ్ఞకర్మణి for acts of sacrifices, ప్రశస్తో హి is commendable.

"O best of men, the sacrifice took place in the region in between these two mountains. O tiger among men! the region was appropriate for conducting sacrificial acts.
తస్యాశ్వచర్యాం కాకుత్స్థ దృఢధన్వా మహారథ:.

అంశుమానకరోత్తాత సగరస్య మతే స్థిత:৷৷1.39.6৷৷


తాత O! Child, కాకుత్స్థ O! Kakutstha, దృఢధన్వా possessing strong bow, మహారథ: great charioteer, అంశుమాన్ Anshuman,సగరస్య Sagara's, మతే on the wish, స్థిత: abiding by, తస్య relating to that sacrifice, అశ్వచర్యామ్ following the horse, అకరోత్ carried out.

"O child, O son of the Kakutsthas, the great charioteer Anshuman (who can fight with eleven thousand charioteers), wielding a strong bow followed the sacrificial horse (in order to protect it) in compliance with Sagara's wish.
తస్య పర్వణి తం యజ్ఞం యజమానస్య వాసవ:.

రాక్షసీం తనుమాస్థాయ యజ్ఞీయాశ్వమపాహరత్৷৷1.39.7৷৷


వాసవ: Vasava (Indra), రాక్షసీమ్ pertaining to rakshasa, తనుమ్ body, ఆస్థాయ assuming, పర్వణి on the concluding day of the fornight (full/new moon), తం యజ్ఞం యజమానస్య while the sacrificer was performing sacrifice, తస్య Sagara's, యజ్ఞీయాశ్వమ్ horse relating to sacrifice, అపాహరత్ had stolen.

On the concluding day of the fortnight (full moon day) while the sacrifice was being performed, Vasava (Indra) assuming the form of rakshasa, had stolen away Sagara's sacrificial horse.
హ్రియమాణే తు కాకుత్స్థ తస్మిన్నశ్వే మహాత్మన:.

ఉపాధ్యాయగణాస్సర్వే యజమానమథాబ్రువన్৷৷1.39.8৷৷


కాకుత్స్థ O! Kakutstha, మహాత్మన: magnanimous Sagara's, తస్మిన్ అశ్వే when that horse, హ్రియమాణే was being stolen away, అథ afterwards, సర్వే all, ఉపాధ్యాయగణా: the priests, యజమానమ్ performer of the sacrifice, అబ్రువన్ spoke.

O son of the Kakutsthas, when the magnanimous king Sagara's sacrificial horse was stolen away, all the high priests addressing the performer of the sacrifice said:
అయం పర్వణి వేగేన యజ్ఞియాశ్వోపనీయతే.

హర్తారం జహి కాకుత్స్థ హయశ్చైవోపనీయతామ్৷৷1.39.9৷৷


కాకుత్స్థ O! Kakutstha, king Sagara, పర్వణి on this auspicious Parvan day, అయం యజ్ఞియాశ్వ: this sacrificial horse, వేగేన quickly, అపనీయతే forcibly is being taken away, హర్తారమ్ the thief, జహి slay him, హయశ్చ horse, ఉపనీయతామ్ be brought back.

'O Kakutstha! on this auspicious (full-moon) day the sacrificial horse has been stolen away suddenly and forcibly. Slay the thief and bring back the horse'.
యజ్ఞచ్ఛిద్రం భవత్యేతత్సర్వేషామశివాయ న:.

తత్తథా క్రియతాం రాజన్! యథాచ్ఛిద్ర: క్రతుర్భవేత్৷৷1.39.10৷৷


ఏతత్ యజ్ఞచ్ఛిద్రమ్ this is a flaw (hole) to sacrifice, న: సర్వేషామ్ for all of us, అశివాయ భవేత్ will be inauspicious, తత్ for that reason, రాజన్ O! king, క్రతు: this sacrifice, అచ్ఛిద్ర: without flaw (hole for leakage ), యథా in whichever manner, భవేత్ be, తథా in that manner, క్రియతామ్ let it be done.

'This flaw in sacrifice will be inauspicious for all of us. Hence O king! do everything which will ensure flawlessness to this sacrifice'.
ఉపాధ్యాయవచ శ్శ్రుత్వా తస్మిన్ సదసి పార్థివ:.

షష్టిం పుత్రసహస్రాణి వాక్యమేతదువాచ హ৷৷1.39.11৷৷


పార్థివ: that king, ఉపాధ్యాయవచ: words of officiating priests, శ్రుత్వా having heard, తస్మిన్ సదసి in that sacrificial assembly, షష్టిం sixty, పుత్రసహస్రాణి thousand sons, ఏతత్ వాక్యమ్ these words, ఉవాచ హ spoke.

Having heard the words of the officiating priests, the king (Sagara) addressed his sixty thousand sons in the sacrificial assembly, saying:
గతిం పుత్రా: న పశ్యామి రక్షసాం పరుషర్షభా:.

మన్త్రపూతైర్మహాభాగైరాస్థితో హి మహాక్రతు:৷৷1.39.12৷৷


పరుషర్షభా: O! Best among men, పుత్రా: O! Sons, రక్షసామ్ for rakshsas, గతిమ్ access, న పశ్యామి హి I do not see indeed, మహాక్రతు: this great sacrifice, మన్త్రపూతై: consecrated by mantras, మహాభాగై: by eminent and pious priests, ఆస్థిత: is presided.

'O Best among men, O sons! I do not the hand of rakshasas in this as this great sacrifice is consecrated by mantras (to prevent any interruption) and is presided over by eminent priests.
తద్గచ్ఛత విచిన్వధ్వం పుత్రకా: భద్రమస్తు వ:.

సముద్రమాలినీం సర్వాం పృథివీమనుగచ్ఛత৷৷1.39.13৷৷


పుత్రకా: O! Sons, తత్ for that reason, గచ్ఛత you may go, వ: for you, భద్రమ్ auspiciousness, అస్తు happen, సముద్రమాలినీమ్ garlanded by oceans, సర్వామ్ entire, పృథివీమ్ earth, అనుగచ్ఛత search for.

'Therefore my sons, go and search this entire earth surrounded by oceans. May you be safe'.
ఏకైకయోజనం పుత్రా విస్తారమధిగచ్ఛత.

యావత్తురగసన్దర్శ: తావత్ ఖనత మేదినీమ్.

తం చైవ హయహర్తారం మార్గమాణా మమాజ్ఞయా৷৷1.39.14৷৷


పుత్రా: O! Sons, ఏకైకయోజనమ్ yojana by yojana, విస్తారమ్ length and breadth of earth, అధిగచ్ఛత you may acquire, మమ my, ఆజ్ఞయా by command, తం హయహర్తారమ్ that thief of horse, మార్గమాణా: while search for, తురగసన్దర్శ: finding the horse, యావత్ తావత్ till such time, మేదినీమ్ earth, ఖనత excavate.

'O sons, acquiring yojana by yojana the length and breadth of the earth, search for the thief of the horse. Excavate the earth till the time the horse is found. This is my command'.
దీక్షిత: పౌత్రసహితస్సోపాధ్యాయగణో హ్యహమ్.

ఇహ స్థాస్యామి భద్రం వో యావత్తురగదర్శనమ్৷৷1.39.15৷৷


దీక్షిత: having been initiated into the sacrifice, అహమ్ I, పౌత్రసహిత: with my grandson, Anshuman, సోపాధ్యాయగణ: together with spiritual preceptors, యావత్తురగదర్శనమ్ till such time the horse is found, ఇహ here, స్థాస్యామి I will stay here, వ: to you, భద్రమ్ safety be.

'Having been initiated into the sacrifice, I, along with my grandson, Anshuman and other spiritual preceptors will stay here till such time the horse is found. May you be safe!'
ఇత్యుక్తా హృష్టమనసో రాజపుత్రా మహాబలా:.

జగ్ముర్మహీతలం రామ పితుర్వచనయన్త్రితా:৷৷1.39.16৷৷


రామ O! Rama, ఇతి ఉక్తా: thus spoken, మహాబలా: highly powerful, రాజపుత్రా: princes, హృష్టమనస: with joyful hearts, పితు: their father's, వచనయన్త్రితా: commanded by the words, మహీతలమ్ about earth, జగ్ము: departed.

"O Rama! thus commanded by Sagara, the highly powerful princes with cheeful hearts departed in obedience to their father's command in quest of the horse on earth.
యోజనాయామవిస్తారమేకైకో ధరణీతలమ్.

బిభిదు: పరుషవ్యాఘ్ర వజ్రస్పర్శసమైర్నఖై:৷৷1.39.17৷৷


పరుషవ్యాఘ్ర O! Tiger among men, ఏకైక: each one of them, యోజనాయామవిస్తారమ్ one yojana of length and width, ధరణీతలమ్ ground, వజ్రస్పర్శసమై: resembling the touch (sharpness) of diamonds, నఖై: with their nails, బిభిదు: broke (dug up).

O Tiger among men! each one of them occupying one yojana in length and breadth of ground, dug up the earth with their nails that were sharp as diamonds.
శూలైరశనికల్పైశ్చ హలైశ్చాపి సుదారుణై:.

భిద్యమానా వసుమతీ ననాద రఘునన్దన৷৷1.39.18৷৷


రఘునన్దన O! Rama, అశనికల్పై: similar to thunder-bolt, శూలై: with lances, సుదారుణై: which were dreadful, హలైశ్చ with plough, భిద్యమానా being broken, వసుమతీ earth, ననాద emanated sounds.

O Son of the Raghus (Rama)! dreadful sounds emanated while the earth was being broken open by ploughs and lances similar to thunder-bolt.
నాగానాం మథ్యమానానామసురాణాం చ రాఘవ! .

రాక్షసానాం చ దుర్ధర్షస్సత్త్వానాం నినదోభవత్৷৷1.39.19৷৷


రాఘవ O! Rama, మథ్యమానానామ్ being churned, నాగానామ్ of serpents, అసురాణాం చ of demons, రాక్షసానాం చ of rakshasas, సత్త్వానామ్ of all the creatures, దుర్ధర్ష: intolerable, నినద: అభవత్ sound emerged.

O descendant of Raghu! when the earth was being churned, an irrepressible sound of serpents, demons and rakshasas --of all creatures emerged.
యోజనానాం సహస్రాణి షష్టిం తు రఘునన్దన! .

బిభిదుర్ధరణీం వీరా: రసాతలమనుత్తమమ్৷৷1.39.20৷৷


రఘునన్దన O! Rama, వీరా: heroes, యోజనానామ్ of yojanas, షష్టిం సహస్రాణి sixty thousand, ధరణీమ్ earth, అనుత్తమమ్ great, రసాతలమ్ nether world, బిభిదు: excavated.

O Descendant of the Raghus! the heroic sons of Sagara excavated sixty thousand yojanas of earth reaching the nether world (one of the several regions below the earth).
ఏవం పర్వతసమ్బాధం జమ్బూద్వీపం నృపాత్మజా:.

ఖనన్తో నరశార్దూల! సర్వత: పరిచక్రము:৷৷1.39.21৷৷


నరశార్దూల O! Foremost of men, నృపాత్మజా: sons of Sagara, పర్వతసమ్బాధమ్ filled with mountains, జమ్బూద్వీపమ్ Jambudweepa, ఏవమ్ in this way, ఖనన్త: while excavating, సర్వత: everywhere, పరిచక్రము: moved around.

O Foremost among men (Rama)! the princes while thus excavating Jambu dweepa, in
this way filled with mountains, moved around everywhere.
తతో దేవాస్సగన్ధర్వాస్సాసురాస్సహపన్నగా:.

సమ్భ్రాన్తమనసస్సర్వే పితామహముపాగమన్৷৷1.39.22৷৷


తత: afterwards, సగన్ధర్వా: together with gandharvas, సాసురా: with asuras, సపన్నగా: with serpents, దేవా: gods, సర్వే all, సమ్భ్రాన్తమనస: with bewildered minds, పితామహమ్ lord Brahma, ఉపాగమన్ approached.

Then the gods together with the gandharvas, asuras and serpents in bewildered minds approached Lord Brahma.
తే ప్రసాద్య మహాత్మానం విషణ్ణవదనాస్తదా.

ఊచు: పరమసన్త్రస్తా పితామహమిదం వచ:৷৷1.39.23৷৷


పరమసన్త్రస్తా: highly agitated, విషణ్ణవదనా: with meloncholic faces, తే they, మహాత్మానమ్ magnanimous, పితామహమ్ Brahma, ప్రసాద్య having propitiated him, ఇదం వచః these words, ఊచు: spoke.

With highly agitated minds and meloncholic faces, all of them approached magnanimous Brahma and having propitiated him said:
భగవన్ పృథివీ సర్వా ఖన్యతే సగరాత్మజై:.

బహవశ్చ మహాత్మానో హన్యన్తే తలవాసిన:৷৷1.39.24৷৷


భగవన్ O! Venerable one, సర్వా entire, పృథివీ earth, సగరాత్మజై: by sons of Sagara, ఖన్యతే is being excavated, తలవాసిన: those living in the lower worlds, బహవ: many, మహాత్మాన: great beings, హన్యన్తే are being killed.

O Venerable one! the entire earth is being excavated by the sons of Sagara. Many great beings living in the lower worlds are being killed.
అయం యజ్ఞహరోస్మాకమనేనాశ్వోపనీయతే.

ఇతి తే సర్వభూతాని నిఘ్నన్తి సగరాత్మజా:৷৷1.39.25৷৷


అయమ్ this one, అస్మాకం our, యజ్ఞహర: destroyer of our sacrifice, అనేన by him, అశ్వ: horse, అపనీయతే is being stolen away, ఇతి saying so, తే సగరాత్మజా: those sons of Sagara, సర్వభూతాని all beings, నిఘ్నన్తి are slaying.

'This one is the destroyer of our sacrifice. He has stolen away our horse' saying so the sons of Sagara are slaying all living beings".
ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకీయ ఆదికావ్యే బాలకాణ్డే ఏకోనచత్వారింశస్సర్గ: ৷৷
Thus ends the thirtyninth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.