Sloka & Translation

Audio

[Brahma consoles the devatas--sons of Sagara continue to excavate the earth in search of sacrificial horse-- trace the horse near Kapila--cursed by Kapila, Sagara's sons are reduced to ashes].

దేవతానాం వచశ్శ్రుత్వా భగవాన్వై పితామహ:.

ప్రత్యువాచ సుసన్త్రస్తాన్కృతాన్తబలమోహితాన్৷৷1.40.1৷৷


భగవాన్ the adorable one, పితామహ: grand-sire, Brahma, దేవతానామ్ devatas', వచ: words, శ్రుత్వా having heard, కృతాన్తబలమోహితాన్ deprived of the activity of their senses by the prowess of fate, సుసన్త్రస్తాన్ exceedingly frightened, ప్రత్యువాచ replied back.

Having heard the devatas, extremely frightened, and deprived of their sensual perception by the prowess of fate. The adorable grandsire (Brahma) replied:
యస్యేయం వసుధా కృత్స్నా వాసుదేవస్య ధీమత:.

కాపిలం రూపమాస్థాయ ధారయత్యనిశం ధరామ్৷৷1.40.2৷৷

తస్య కోపాగ్నినా దగ్ధా భవిష్యన్తి నృపాత్మజా:.


కృత్స్నా whole, ఇయం వసుధా this earth, యస్య whose, ధీమత: sagacious, వాసుదేవస్య Vasudeva's, కాపిలం రూపమ్ the form of Kapila, ఆస్థాయ assuming, అనిశమ్ always, ధరామ్ earth, ధారయతి supports, నృపాత్మజా: sons of Sagara, తస్య his, కోపాగ్నినా by the fire of wrath, దగ్ధా: భవిష్యన్తి will be burnt.

'This whole earth belongs to sagacious Vasudeva. He always supports the earth assuming the form of Kapila. The princes will be burnt by the fire of his wrath.
పృథివ్యాశ్చాపి నిర్భేదోదృష్ట ఏవ సనాతన:৷৷1.40.3৷৷

సగరస్య చ పుత్రాణాం వినాశోదీర్ఘజీవినామ్.


పృథివ్యా this earth, నిర్భేద: excavation, అదీర్ఘజీవినామ్ of the short lived men, సగరస్య పుత్రాణామ్ of the sons of Sagara, వినాశశ్చ destruction, సనాతన: in ancient times, దృష్ట ఏవ is pre-destined.

The excavation of this earth and the destruction of the short lived sons of Sagara is pre-destined since eternity'.
పితామహవచశ్శ్రుత్వా త్రయస్త్రింశదరిన్దమ৷৷1.40.4৷৷

దేవా: పరమసంహృష్టా: పునర్జగ్ముర్యథాగతమ్.


అరిన్దమ O! Destroyer of enemies, పితామహవచ: words of grand-sire, Brahma, శ్రుత్వా having heard, త్రయస్త్రింశత్ దేవా: thirty three devatas, పరమసంహృష్టా: exceedingly delighted, యథాగతమ్ in the way they had come, పున: again, జగ్ము: returned.

"O Destroyer of enemies! (Rama) On hearing the words of the grandsire (Brahma), the thirtythree gods, exceedingly delighted returned the way they had come.
సగరస్య చ పుత్రాణాం ప్రాదురాసీన్మహాత్మనామ్৷৷1.40.5৷৷

పృథివ్యాం భిద్యమానాయాం నిర్ఘాతసమనిస్వన:.


మహాత్మనామ్ of the noble, సగరస్య Sagara's, పుత్రాణామ్ sons, పృథివ్యామ్ when the earth, భిద్యమానాయామ్ when the earth was being riven, నిర్ఘాతసమనిస్వన: resembling the crash of thunder, ప్రాదురాసీత్ emanated.

A sound like the resembling of thunder emanated while the earth was being riven by the noble sons of Sagara.
తతో భిత్వా మహీం సర్వే కృత్వా చాభిప్రదక్షిణమ్৷৷1.40.6৷৷

సహితా స్సగరాస్సర్వే పితరం వాక్యమబ్రువన్.0


తత: afterwards, సర్వే all of them, మహీమ్ earth, భిత్వా having riven, అభిప్రదక్షిణమ్ circumabulation, కృత్వా having made, సర్వే సగరా: all the sons of Sagara, సహితా together, పితరమ్ addrerssing their father, వాక్యమ్ words, అబ్రువన్ spoke.

Afterwards, all the sons of Sagara, having riven the earth approached their father and circumamulating him said:
పరిక్రాన్తా మహీ సర్వా సత్త్వవన్తశ్చ సూదితా:৷৷1.40.7৷৷

దేవదానవరక్షాంసి పిశాచోరగకిన్నరా:.

న చ పశ్యామహేశ్వం తమశ్వహర్తారమేవ చ৷৷1.40.8৷৷

కిం కరిష్యామ భద్రం తే బుద్ధిరత్ర విచార్యతామ్.


సర్వా entire, మహీ earth, పరిక్రాన్తా roamed about, సత్త్వవన్త: చ mighty, దేవదానవరక్షాంసి devatas, demons, rakshasas, పిశాచోరగకిన్నరా: pisachas, uragas, kinnaras, సూదితా: were killed, అశ్వమ్ horse, తం అశ్వహర్తారమేవ చ or the thief of the horse, న పశ్యామహే చ we could not see, కిం కరిష్యామ what should we do?, తే భద్రమ్ prosperity to you, అత్ర in this matter, బుధ్ది: విచార్యతామ్ reflect over this matter.

'The entire earth was ransacked. Mighty devatas, demons, rakshasas, pisachas, uragas and kinnaras were killed. (Yet) we could neither see the horse nor the thief of the horse. Reflect over this matter and direct us. Prosperity to you'!
తేషాం తద్వచనం శ్రుత్వా పుత్రాణాం రాజసత్తమ:৷৷1.40.9৷৷

సమన్యురబ్రవీద్వాక్యం సగరో రఘునన్దన.


రఘునన్దన O! Rama, తేషాం పుత్రాణామ్ of those sons', తద్వచనమ్ those words, శ్రుత్వా having heard, రాజసత్తమ: magnanimous king, సగర: Sagara, సమన్యు: incensed, వాక్యమ్ words, అబ్రవీత్ said.

"O Rama! incensed to fury at the words of his sons, magnanimous king Sagara replied":
భూయ: ఖనత భద్రం వో నిర్భిద్య వసుధాతలమ్৷৷1.40.10৷৷

అశ్వహర్తారమాసాద్య కృతార్థాశ్చ నివర్తథ.


వసుధాతలమ్ the surface of the earth, నిర్భిద్య after haing riven, భూయ: again, ఖనత: for them who were excavating, అశ్వహర్తారమ్ the thief of the horse, ఆసాద్య having traced, కృతార్థా: having accomplished the purpose, నివర్తథ return, వ:భద్రమ్ safety to you.

Rive the earth again and excavate, capture the one who has stolen the horse and return after having accomplished the purpose. Safety to you!
పితుర్వచనమాసాద్య సగరస్య మహాత్మన:৷৷1.40.11৷৷

షష్టి: పుత్రసహస్రాణి రసాతలమభిద్రవన్.


పితు: of the royal sire, మహాత్మన: magnanimous, సగరస్య Sagara's, వచనమ్ words, ఆసాద్య having received, షష్టి: పుత్రసహస్రాణి sixsty thousand sons, రసాతలమ్ Rasatala(nether world), అభిద్రవన్ ran towards.

Receiving the command of their father, the magnanimous Sagara, his sixty thousand sons ran towards Rasatala (nether world).
ఖన్యమానే తతస్తస్మిన్ దదృశు: పర్వతోపమమ్৷৷1.40.12৷৷

దిశాగజం విరూపాక్షం ధారయన్తం మహీతలమ్.


తత: Subsequently, తస్మిన్ when that region, ఖన్యమానే was being excavated, పర్వతోపమమ్ in size equal to mountain, మహీతలమ్ earth, ధారయన్తమ్ supporting, విరూపాక్షమ్ named Virupaksha, దిశాగజమ్ elephant of the quarter, దదృశు: beheld.

Then while they were excavating the region they beheld the elephant of the quarter named Virupaksha equal in size to a mountain, supporting the earth.
సపర్వతవనాం కృత్స్నాం పృథివీం రఘునన్దన৷৷1.40.13৷৷

శిరసా ధారయామాస విరూపాక్షో మహాగజ:.


రఘునన్దన O! Rama, విరూపాక్ష: Virupaksha, మహాగజ: mighty elephant, సపర్వతవనామ్ together with mountains and forests, కృత్స్నామ్ entire, మహీమ్ earth, శిరసా on its head, ధారయామాస was holding.

O descendant of Raghu! the mighty elephant Virupaksha was holding on its head the entire earth with its mountains and forests.
యదా పర్వణి కాకుత్స్థ విశ్రమార్థం మహాగజ:৷৷1.40.14৷৷

ఖేదాచ్చాలయతే శీర్షం భూమికమ్పస్తదాభవేత్.


కాకుత్స్థ O! Rama, మహాగజ: that mighty elephant, పర్వణి on certain sacred days, యదా when, విశ్రమార్థమ్ for refreshing, ఖేదాత్ from weariness, శీర్షమ్ head, చాలయతే shakes, తదా then, భూమికమ్ప: earthquake, భవేత్ takes place.

O descendant of Kakustha! when that mighty elephant shakes its head for rest from weariness on certain sacred days earthquake occurs.
తం తే ప్రదక్షిణం కృత్వా దిశాపాలం మహాగజమ్৷৷1.40.15৷৷

మానయన్తో హి తే రామ జగ్ముర్భిత్త్వా రసాతలమ్.


రామ O! Rama, తే they, దిశాపాలం protector of the quarter, తమ్ మహాగజమ్ that mighty elephant, ప్రదక్షిణం కృత్వా having circumabulated, మానయన్త: honouring it, భిత్త్వా riving the earth, రసాతలమ్ Rasatala, జగ్ము: had gone.

O Rama! having circumabulated and honoured that mighty elephant, the protector of the quarter they reached the Rasatala by riving the earth.
తత: పూర్వాం దిశం భిత్త్వా దక్షిణాం బిభిదు: పున:৷৷1.40.16৷৷

దక్షిణస్యామపి దిశి దదృశుస్తే మహాగజమ్.

మహాపద్మం మహాత్మానం సుమహత్పర్వతోపమమ్৷৷1.40.17৷৷

శిరసా ధారయన్తం తే విస్మయం జగ్మురుత్తమమ్.


తత: Subsequently, పూర్వామ్ eastern, దిశమ్ region, భిత్త్వా having dug, పున: again, దక్షిణామ్ southern region, బిభిదు: broken, తే they, దక్షిణస్యామ్ in the southern region also, సుమహత్పర్వతోపమమ్ resembling a great mountain, శిరసా with head, ధారయన్తమ్ holding, మహాపద్మమ్ Mahapadma, మహాత్మానమ్ magnanimous, మహాగజమ్ mighty elephant, దదృశు: beheld, తే they, విస్మయమ్ astonishment, ఉత్తమమ్ great, జగ్ము: obtained.

Subsequently, having dug the eastern region, they went on to southern and dug it too. In the southern region, they beheld a mighty elephant, magnanimous Mahapadma, resembling a great mountain. To their astonishment, they saw that elephant holding
the earth on its head.
తత: ప్రదక్షిణం కృత్వా సగరస్య మహాత్మన:৷৷1.40.18৷৷

షష్టి: పుత్రసహస్రాణి పశ్చిమాం బిభిదుర్దిశమ్.


తత: thereafter, మహాత్మన: of the illustrious, సగరస్య Sagara's, షష్టి: పుత్రసహస్రాణి sixty thousand sons, ప్రదక్షిణం circumabulation, కృత్వా having made, పశ్చిమమ్ western, దిశమ్ region, బిభిదు: dug up.

Thereafter, illustrious Sagara's sixty thousand sons, having circumabulated the elephant of the western region dug up that region.
పశ్చిమాయామపి దిశి మహాన్తమచలోపమమ్৷৷1.40.19৷৷

దిశాగజం సౌమనసం దదృశుస్తే మహాబలా:.


మహాబలా: possessed of great strength, తే they, పశ్చిమాయాం దిశ్యపి in the western quarter also, మహాన్తమ్ great, అచలోపమమ్ resembling mountain, సౌమనసమ్ named Saumanasa, దిశాగజమ్ elephant of the quarter, దదృశు: beheld.

Possessed of great strength, they beheld also in the western quarter a great elephant of the quarter named Saumanasa resembling a mountain.
తం తే ప్రదక్షిణం కృత్వా పృష్ట్వా చాపి నిరామయమ్.

ఖనన్త స్సముపక్రాన్తా దిశం హైమవతీం తత:৷৷1.40.20৷৷


తే they, తం ప్రదక్షిణం కృత్వా having circumambulated, నిరామయమ్ as to its well-being, పృష్ట్వా having enquired, ఖనన్త: digging, తత: from there, హైమవతీమ్ northern, దిశమ్ region, సముపక్రాన్తా: arrived.

Having paid homage and enquiring as to his well-being, they arrived at the northern region by digging the earth.
ఉత్తరస్యాం రఘుశ్రేష్ఠ దదృశుర్హిమపాణ్డురమ్৷৷1.40.21৷৷

భద్రం భద్రేణ వపుషా ధారయన్తం మహీమిమామ్.


రఘుశ్రేష్ఠ O! Rama, ఉత్తరస్యామ్ northern region, హిమపాణ్డురమ్ white like snow, భద్రేణ వపుషా with auspicious body, ఇమామ్ మహీమ్ this earth, ధారయన్తమ్ holding, భద్రమ్ elephant named as Bhadra, దదృశు: beheld.

O Rama! in the northern region, they beheld an auspicious elephant named Bhadra, who was white like snow, was holding that quater.
సమాలభ్య తత స్సర్వే కృత్వా చైనం ప్రదక్షిణమ్৷৷1.40.22৷৷

షష్టి: పుత్రసహస్రాణి బిభిదుర్వసుధాతలమ్.


తత: afterwards, సర్వే all, షష్టి: పుత్రసహస్రాణి sixty thousand sons, ఏనమ్ this one, సమాలభ్య having touched, ప్రదక్షిణం చ circumambulation, కృత్వా having made, వసుధాతలమ్ earth, బిభిదు: penetrated.

Then all sixty thousand sons having touched the elephant and circumambulated it, penetrated the earth.
తత: ప్రాగుత్తరాం గత్వా సాగరా: ప్రథితాం దిశమ్৷৷1.40.23৷৷

రోషాదభ్యఖనన్ సర్వే పృథివీం సగరాత్మజా:.


తత: Subsequently, సాగరా: sons of Sagara, ప్రథితామ్ celebrated, ప్రాగుత్తరాం దిశమ్ towards north-eastern region, గత్వా having gone, సర్వే all, సగరాత్మజా: sons of Sagara, రోషాత్ with wrath, పృథివీమ్ earth, అభ్యఖనన్ began to dig.

Subsequently, the sons of Sagara, having gone towards the celebrated north-eastern region began to dig with wrath.
తే తు సర్వే మహాత్మానో భీమవేగా మహాబలా:৷৷1.40.24৷৷

దదృశు: కపిలం తత్ర వాసుదేవం సనాతనమ్.

హయం చ తస్య దేవస్య చరన్తమవిదూరత:৷৷1.40.25৷৷

ప్రహర్షమతులం ప్రాప్తాస్సర్వే తే రఘునన్దన.


మహాత్మాన: magnanimous, భీమవేగా: those having dreadful speed, మహాబలా: exceedingly powerful, తే they, సర్వే all, తత్ర there, కపిలమ్ of Kapila, సనాతనమ్ eternal, వాసుదేవమ్ Vasudeva, తస్య దేవస్య that god's, అవిదూరత: not far away, చరన్తమ్ grazing, హయం చ horse, దదృశు: beheld, రఘునన్దన O! Rama, తే సర్వే all of them, అతులమ్ unparalleled, ప్రహర్షమ్ joy, ప్రాప్తా: experienced.

Great sons of Sagara terribly swift-footed and exceedingly powerful beheld the eternal Visnu in (sage) Kapila and not far away from him the horse grazing. O descendant of Raghu! they all experienced unparalleled joy.
తే తం హయవరం జ్ఞాత్వా క్రోధపర్యాకులేక్షణా:৷৷1.40.26৷৷

ఖనిత్రలాఙ్గలధరా నానావృక్షశిలాధరా:.

అభ్యధావన్త సఙ్క్రుద్ధాస్తిష్ఠ తిష్ఠేతి చాబ్రువన్৷৷1.40.27৷৷


తే they, తం హయవరమ్ that best of horses, జ్ఞాత్వా knowing, క్రోధపర్యాకులేక్షణా: with eyes reddened with anger, ఖనిత్రలాఙ్గలధరా: armed with spades, plough-shares, నానావృక్షశిలాధరా: with every kind of trees, stones, సఙ్క్రుద్ధా: furious with anger, అభ్యధావన్త rushed towards him, తిష్ఠ stay, తిష్ఠ stay, ఇతి అబ్రువన్ చ also said.

They recognised that best of horses. Their eyes were red with anger. Armed with spades, plough-shares and every kind of tree and stone and furious with wrath, they rushed towards Kapila shouting, wait, wait!
అస్మాకం త్వం హి తురగం యజ్ఞీయం హృతవానసి.

దుర్మేధస్త్వం హి సమ్ప్రాప్తాన్ విద్ధి నస్సగరాత్మజాన్ ৷৷1.40.28৷৷


దుర్మేధ: O! Wicked minded one, త్వమ్ you, అస్మాకమ్ our, యజ్ఞీయమ్ relating to sacrifice, తురగమ్ horse, హృతవాన్ అసి you have stolen, సమ్ప్రాప్తాన్ those who have come here, న: us, సగరాత్మజాన్ sons of Sagara, విద్ధి you may know.

'O Wicked-minded one! you have stolen our sacrificial horse. Know that those of us who have come here are the sons of Sagara'.
శ్రుత్వా తు వచనం తేషాం కపిలో రఘునన్దన.

రోషేణ మహతావిష్టో హుఙ్కారమకరోత్తదా৷৷1.40.29৷৷


రఘునన్దన O! Rama, కపిల: Kapila, తేషామ్ their, వచనమ్ words, శ్రుత్వా having heard, తదా then, మహతా great, రోషేణ wrath, ఆవిష్ట: overwhelmed, హుఙ్కారమ్ the sound "H'm", అకరోత్ uttered.

"O descendant of Raghu! Kapila, having heard their words, overwhelmed with great wrath, uttered the sound "H'm".
తతస్తేనాప్రమేయేన కపిలేన మహాత్మనా.

భస్మరాశీకృతాస్సర్వే కాకుత్స్థ సగరాత్మజా:৷৷1.40.30৷৷


కాకుత్స్థ O! Rama, తత: thereafter, అప్రమేయేన by the possesser of power beyond imagination, మహాత్మనా by the magnanimous, తేన కపిలేన by that Kapila, సర్వే all, సగరాత్మజా: sons of Sagara, భస్మరాశీకృతా: reduced to a heap of ashes.

O son of Kakusthas! all the sons of Sagara were reduced to a heap of ashes, by that magnanimous Kapila, whose power was beyond imagination".
ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకీయ ఆదికావ్యే బాలకాణ్డే చత్వారింశస్సర్గ:৷৷
Thus ends the fortieth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.