Sloka & Translation

Audio

[Viswamitra curses Rambha.]

సురకార్యమిదం రమ్భే కర్తవ్యం సుమహత్త్వయా.

లోభనం కౌశికస్యేహ కామమోహసమన్వితమ్৷৷1.64.1৷৷


రమ్భే O! Rambha, ఇహ now, కౌశికస్య Kausika's, కామమోహసమన్వితమ్ possessed by lust and passions, లోభనమ్ enticing, సుమహత్ highly great, ఇదమ్ this, సురకార్యమ్ work of devatas, త్వయా by you, కర్తవ్యమ్ fit to be done.

"O Rambha! you must entice Viswamitra by lust and passion. This important work
must be done by you in the interest of the gods".
తథోక్తా సాప్సరా రామ సహస్రాక్షేణ ధీమతా.

వ్రీడితా ప్రాఞ్జలిర్వాక్యం ప్రత్యువాచ సురేశ్వరమ్৷৷1.64.2৷৷


రామ O! Rama, ధీమతా by the sagacious, సహస్రాక్షేణ by Indra, తథా thus, ఉక్తా having been spoken, సా అప్సరా: that apsara, వ్రీడితా bashfully, ప్రఞ్జలి: with folded palms in supplication, సురేశ్వరమ్ leader of gods Indra, వాక్యమ్ words, ప్రత్యువాచ replied.

O Rama, to these words of the sagacious, thousand-eyed Lord of the gods (Indra) that apsara with folded hands bashfully replied:
అయం సురపతే ఘోరో విశ్వామిత్రో మహాముని:.

ఘోరముత్సృజతే క్రోధం మయి దేవ న సంశయ:৷৷1.64.3৷৷

తతో హి మే భయం దేవ ప్రాసాదం కర్తుమర్హసి.


సురపతే O! Lord of devatas, అయమ్ మహాముని: this mighty ascetic, విశ్వామిత్ర: Visvamitra, ఘోర: is a frightful person, దేవ O! Lord, మయి in me, ఘోరమ్ fearful, క్రోధమ్ wrath, ఉత్సృజతే will release, సంశయ: న no doubt, తత: for that reason, మే my, భయమ్ fear, దేవ O! lord, ప్రసాదమ్ favour, కర్తుమ్ to do, అర్హసి behoves of you.

'Lord of the devatas! this mighty ascetic Viswamitra is a terrible person. He will ceratinly release on his dreadful anger (curse me). O Lord! this is my apprehension. You should excuse me'.
ఏవముక్తస్తయా రామ రమ్భయా భీతయా తదా৷৷1.64.4৷৷

తామువాచ సహస్రాక్షో వేపమానాం కృతాఞ్జలిమ్.


రామ O! Rama, భీతయా with fear, తయా రమ్భయా by that Rambha, తదా then, ఏవమ్ thus, ఉక్త: spoken, సహస్రాక్ష: Indra, వేపమానామ్ trembling, కృతాఞ్జలిమ్ standing with folded palms, తామ్ addressing her, ఉవాచ said.

O Rama! having heard Rambha trembling in fear and standing with folded palms, Indra spoke:
మాభైషీ రమ్భే భద్రం తే కురుష్వ మమ శాసనమ్৷৷1.64.5৷৷

కోకిలో హృదయగ్రాహీ మాధవే రుచిరద్రుమే.

అహం కన్దర్పసహిత స్స్థాస్యామి తవ పార్శ్వత:৷৷1.64.6৷৷


రమ్భే O! Rambha, మా భైషీ: have no fear, తే భద్రమ్ safety to you, మమ my, శాసనమ్ order, కురుష్వ carry out, అహమ్ I, రుచిరద్రుమే with booming trees, మాధవే in the season of Spring, హృదయగ్రాహీ captivating the heart, కోకిల: cuckoo, కన్దర్పసహిత: in the company of Kandarpa, Cupid, తవ your, పార్శ్వత: side, స్థాస్యామి will stay.

'O Rambha! have no fear. Feel safe. Carry out my order. When the trees look so beautiful in spring I shall in captivating the form of a cuckoo, stay by your side in the company of Kamadeva (Cupid).
త్వం హి రూపం బహుగుణం కృత్వా పరమభాస్వరమ్.

తమృషిం కౌశికం రమ్భే భేదయస్వ తపస్వినమ్৷৷1.64.7৷৷


రమ్భే O! Rambha, త్వమ్ you, బహుగుణమ్ displaying many romantic gestures, పరమభాస్వరమ్ highly shining, రూపమ్ form, కృత్వా having assumed, తపస్వినమ్ mighty ascestic, తమ్ ఋషిమ్ that rishi, కౌశికమ్ Visvamitra, భేదయస్వ break him (from penance).

O Rambha! displaying many (romantic) gestures and assuming a fascinating form, distract the mighty ascetic, Kausika (Viswamitra)'.
సా శ్రుత్వా వచనం తస్య కృత్వా రూపమనుత్తమమ్.

లోభయామాస లలితా విశ్వామిత్రం శుచిస్మితా৷৷1.64.8৷৷


సా she, తస్య his, వచనమ్ words, శ్రుత్వా having listened, అనుత్తమమ్ highly excellent, రూపమ్ form, కృత్వా having asumed, లలితా beautiful, శుచిస్మితా with bright smile, విశ్వామిత్రమ్ Visvamitra, లోభయామాస allured.

At these words (of Indra), Rambha, assumed any form of excellent beauty and with a bright smile set out to allure Viswamitra.
కోకిలస్య చ శుశ్రావ వల్గు వ్యాహరత: స్వనమ్.

సమ్ప్రహృష్టేన మనసా తత ఏనాముదైక్షత৷৷1.64.9৷৷


వల్గు sweet, charming, వ్యాహరత: making notes, కోకిలస్య cuckoo's, స్వనమ్ voice of, శుశ్రావ heard, తత: afterwards, సమ్ప్రహృష్టేన with a delighted, మనసా mind, ఏనామ్ her, ఉదైక్షత beheld.

Excited by the charming warble of the cuckoo, Viswamitra opened his eyes.
అథ తస్య చ శబ్దేన గీతేనాప్రతిమేన చ.

దర్శనేన చ రమ్భాయా మునిస్సన్దేహమాగత:৷৷1.64.10৷৷


అథ afterwards, తస్య that cuckoo's, శబ్దేన sounds, అప్రతిమేన incomparable, గీతేన song, రమ్భాయా: with the Rambha's, దర్శనేన చ presence also, ముని: the ascetic, సన్దేహమ్ doubt, ఆగత: arose.

On hearing the sound of the incomparable song of the cuckoo along with the sight of Rambha, a doubt arose in the mind of the ascetic.
సహస్రాక్షస్య తత్కర్మ విజ్ఞాయ మునిపుఙ్గవ:.

రమ్భాం క్రోధసమావిష్ట శ్శశాప కుశికాత్మజ:৷৷1.64.11৷৷


మునిపుఙ్గవ: eminent ascetic, కుశికాత్మజ: son of Kusika, సహస్రాక్షస్య Indra's, తత్ that one, కర్మ work, విజ్ఞాయ having recognised, క్రోధసమావిష్ట: seized of anger, రమ్భామ్ Rambha, శశాప cursed.

Son of Kushika, the eminent ascetic knew it was the work of Indra. Seized with anger,
he cursed Rambha:
యన్మాం లోభయసే రమ్భే కామక్రోధజయైషిణమ్.

దశవర్షసహస్రాణి శైలీ స్థాస్యసి దుర్భగే ৷৷1.64.12৷৷


దుర్భగే O! Unfortunate one, రమ్భే Rambha, కామక్రోధజయైషిణమ్ with a desire to conquer wrath and passion, మామ్ me, యత్ since, లోభయసే seduce me (for that reason), దశ వర్షసహస్రాణి ten thousand years, శైలీ as rock, స్థాస్యసి shall become.

'O luckless Rambha, since you have endeavoured to distract me from my desire to conquer wrath and passion, you shall turn into a rock and remain so for ten thousand years'.
బ్రాహ్మణ స్సుమహాతేజా స్తపోబలసమన్విత:.

ఉద్ధరిష్యతి రమ్భే త్వాం మత్క్రోధకలుషీకృతామ్৷৷1.64.13৷৷


రమ్భే O! Rambha, సుమహాతేజా: highly splendrous, తపోబలసమన్విత: endowed with the power of asceticism, బ్రాహ్మణ: Brahmana, మత్క్రోధకలుషీకృతామ్ fouled on account of my anger, త్వామ్ you, ఉద్ధరిష్యతి will liberate.

'O Rambha! an effulgent brahmin, endowed with the power of asceticism, will liberate you from this state into which you have fallen on account of my anger'.
ఏవముక్త్వా మహాతేజా విశ్వామిత్రో మహాముని:.

అశక్నువన్ ధారయితుం క్రోధం సన్తాపమాగత:৷৷1.64.14৷৷


మహాతేజా: exceedingly lustrous, మహాముని: great sage, విశ్వామిత్ర: Visvamitra, క్రోధమ్ anger, ధారయితుమ్ to contain, అశక్నువన్ unable, ఏవమ్ thus, ఉక్త్వా having spoken, సన్తాపమ్ distress, ఆగత: experienced.

The brilliant Viswamitra, the great ascetic, now experienced remorse for his inability to contain anger.
తస్య శాపేన మహతా రమ్భా శైలీ తదాభవత్.

వచశ్శృత్వా చ కన్దర్పో మహర్షేస్స చ నిర్గత:৷৷1.64.15৷৷


తదా then, తస్య his మహతా by great, శాపేన (because of )curse, రమ్భా Rambha, శైలీ అభవత్ became a rock, మహర్షే: maharshi's, వచ: words, శ్రుత్వా having listened, కన్దర్ప: Kandarapa, స: చ devendra, నిర్గత: fled away.

This mighty curse, of the great saint transformed Rambha into a rock and sent Kamadeva and Indra to their heels.
కోపేన స మహాతేజాస్తపోపహరణే కృతే.

ఇన్ద్రియైరజితై రామ! న లేభే శాన్తిమాత్మన:৷৷1.64.16৷৷


రామ O! Rama, మహాతేజా: highly powerful, స: Visvamitra, కోపేన with anger, తపోపహరణే in deprivation of his ascetic merit, కృతే having been made, అజితై: with unconquered, ఇన్ద్రియై: senses, ఆత్మన: his own, శాన్తిమ్ peace, న లేభే did not get.

"O Rama! highly powerful Viswamitra was deprived of his ascetic merit due to his
anger. He had no peace of mind for his inability to control his senses.
బభూవాస్య మనశ్చిన్తా తపోపహరణే కృతే .

నైవ క్రోధం గమిష్యామి న చ వక్ష్యే కథఞ్చన৷৷1.64.17৷৷


తపోపహరణే కృతే having been deprived of his ascetic merit, అస్య for him, మనశ్చిన్తా బభూవ thought arose in his mind, క్రోధమ్ anger, నైవ గమిష్యామి never shall I obtain, కథఞ్చన in what so ever manner, న చ వక్ష్యే I shall not speak also.

Having been deprived of his ascetic merit, he resolved not to lose his temper nor ever breathe a word".
అథవా నోచ్ఛవసిష్యామి సంవత్సరశతాన్యపి.

అహం విశోషయిష్యామి హ్యాత్మానం విజితేన్ద్రియ:৷৷1.64.18৷৷


అథవా further, సంవత్సరశతాన్యపి even for hundreds of years, నోచ్ఛవసిష్యామి I shall not breathe, అహమ్ I, విజితేన్ద్రియ: having conquered my senses, ఆత్మానమ్ this body, విశోషయిష్యామి will emaciate.

"Further, I shall not even inhale for hundreds of years. I shall conquer my senses and dry up this body.
తావద్యావద్ధి మే ప్రాప్తం బ్రాహ్మణ్యం తపసార్జితమ్.

అనుచ్ఛవసన్నభుఞ్జాన స్తిష్ఠేయం శాశ్వతీస్సమా:৷৷1.64.19৷৷

న హి మే తప్యమానస్య క్షయం యాస్యన్తి మూర్తయ:.


మే for me, తపసా by austerities, ఆర్జితమ్ earned, బ్రాహ్మణ్యమ్ brahminhood, యావత్ until, ప్రప్తమ్ is obtained, తావత్ till then, అనుచ్ఛవసన్ suspending my breath, అభుఞ్జాన: abstaining from food, శాశ్వతీ: సమా: for innumerable years, తిష్ఠేయమ్ I shall stay, తప్యమానసయ while performing austerities, మే my, మూర్తయ: limbs, క్షయమ్ deterioration, న యాస్యన్తి will not get.

Until brahminhood is obtained by my austerities, I shall stay without breathing or eating for innumerable years. While performing penance, my limbs shall not undergo deterioration".
ఏవం వర్షసహస్రస్య దీక్షాం స మునిపుఙ్గవ:৷৷1.64.20৷৷

చకారాప్రతిమాం లోకే ప్రతిజ్ఞాం రఘునన్దన!.


రఘునన్దన! O! Rama, స: మునిపుఙ్గవ: that eminent ascetic, ఏవమ్ in this way, లోకే in this world, అప్రతిమామ్ unparalleled, వర్షసహస్రస్య దీక్షామ్ religious practices for a thousand years, ప్రతిజ్ఞాం vow, చకార made.

"O Descendant of Raghu! in this way that eminent ascetic took an unprecedented vow to practise penance for a thousand years".
ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకీయ ఆదికావ్యే బాలకాణ్డే చతుష్షష్టితమస్సర్గ:৷৷
Thus ends the sixtyfourth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.