Sloka & Translation

[Rama and Ravana continue to fight raining arrows at each other. Rama breaks the flag post of Ravana's chariot.]

ततःप्रवृत्तंसुक्रूरंरामरावणयोस्तदा ।

सुमहदद्वैरथंयुद्धंसर्वलोकभयावहम् ।।6.109.1।।


ततः thereupon, तदा then, रामरावणयोः for Rama and Ravana, सुक्रूरम् fierce, सुमहत् great, सर्वलोकभयावहम् fearsome to the whole world, धैरथम् duel, युद्धम् war, प्रवृत्तम् ensued

Then there ensued a fierce duel between Rama and Ravana that was fearsome to the whole world.
ततोराक्षससैन्यं च हरीणां च महद्बलम् ।

प्रगृहीतप्रहरणंनिश्चेष्टंसमवर्तत ।।6.109.2।।


ततः then, राक्षससैन्यं च Rakshasa army, हरीणाम् Vanaras, महत् huge, बलं च army, प्रगृहीतप्रहरणम् holding their weapons readily, निश्चेचष्टम् motionless, समवर्तत stood

Then, both Rakshasa army and huge Vanara army, stood motionless holding their weapons ready.
सम्प्रयुद्धेतुतौदृष्टवाबलवन्नरराक्षसौ ।

व्याक्षिप्तहदृयास्सर्वेपरंविस्मयमागताः ।।6.109.3।।


सम्प्रयुद्धौ engaged in battle, तौ both, बलवन्नरराक्षसौ mighty human and Rakshasa, दृष्टवा to see, सर्वे all, व्याक्षिप्तहृदयैः distracted in heart, परम् supreme, विस्मयम् wonderment, आगताः experienced

Then, when the mighty human and the Rakshasa were both engaged in the battle, distracted at heart, all experienced supreme wonderment.
नाप्रहरणैर्व्यग्रैर्भुजैर्विस्मितबुद्धयः ।

तस्थुःप्रेक्षय च सर्वेतेनाभिजग्मुःपरस्परम् ।।6.109.4।।


ते they, सर्वे all, नानाप्रहरणैः different kinds of implements, व्यग्रैः lifted up, भुजैः armed, विस्मितबुद्धयः amazed, प्रेक्षय witnessed, तस्थुः both of them, परस्परम् one another, नाभिजग्मुः did not attack

All the army on both sides lifted their hands up, holding different kinds of implements, and were amazed looking at them and did not attack one another.
रक्षसांरावणंचापिवानराणां च राघवम् ।

पश्यतांविस्मिताक्षाणांसैन्यंचित्रमिवाबभौ ।।6.109.5।।


रावणम् Ravana, पश्यताम् seeing, विस्मिताक्षाणाम् astonished, रक्षसाम् of Rakshasa, राघवम् Raghava, वानराणां च Vanaras also, सैन्यम् army, चित्रमिव wonderful picture, अबभौ remained as though

The army of Rakshasas was looking at Ravana and the Vanaras were looking at Raghava with astonishment as though it was a wonderful picture.
तौतुतत्रनिमित्तानिदृष्टवाराघवरावणौ ।

कृतबुद्धीस्थिरामर्षौयुयुधातेह्यभीतवत् ।।6.109.6।।


तौ both, रावणौ Ravana, तत्र there, निमित्तानि portents, दृष्टवा on seeing, कृतबुद्धी firm in mind, स्थिरामर्षौ indignation, अभीतवत् fearless, युयुधाते fought

Both Ravana and Rama, seeing their portents, firmly resolved in mind with indignation, fought fearlessly.
जेतव्यमितिकाकुत्स्थोमर्तव्यमितिरावणः ।

धृतौस्ववीर्यसर्वस्वंयुद्धेऽदर्शयतांतदा ।।6.109.7।।


जेतव्यम् victory, इति thus, काकुत्स्थ: Kakuthsa, मर्तव्यम् death, इति this, रावणः Ravana, धृतौ determined, तदा then, युद्धे in battle, स्ववीर्यसर्वस्वम् their total prowess, अदर्शयताम् exhibited

Kakuthsa Rama, sure of his victory and Ravana thinking surely of his death, exhibited their prowess totally in the battle, with determination.
ततःक्रोधाद्धशग्रीवश्शरान्सन्धायवीर्यवान् ।

मुमोचध्वजमुद्धिस्यराघवस्यरथेस्थितम् ।।6.109.8।।


ततः thereafter, वीर्यवान् valiant, दशग्रीवः ten headed, क्रोधात् in anger, शरान् arrows, न्धाय fixing, राघवस्य on Raghava's, ध्वजे flag post, स्थितम् stood, ध्वजम् flag, उद्धिस्य aiming, मुमोच struck

Thereafter, valiant ten headed Ravana, fixing arrows released them in anger aiming at the flag post of Rama's chariot.
तेशरास्तमनासाद्यपुरन्दररथध्वजम् ।

रथशक्तिंपरामृश्यनिपेतुर्धरणीतले ।।6.109.9।।


ते those, शराः arrows, तम् that, पुरन्दररथध्वजम् post of Indra's chariot, अनासाद्य without reaching, रथशक्तिम् the chariot, परामृश्य touching, धरणीतले on earth surface, निपेतुः fell

Those arrows, without reaching the post on Indra's chariot, touching the chariot fell on ground.
ततोरामोऽपिसङ्क्रुद्धश्चपमाकृष्यवीर्यवान् ।

कृतप्रतिकृतंकर्तुंमनसस्सम्प्रचक्रमे ।।6.109.10।।


ततः then, वीर्यवान् valiant one, रामः Rama, अपि very, सङ्क्रुद्धः angry, चापम् bow, आकृष्य stretching, कृतप्रतिकृतम् return back to Ravana, कर्तुम् to do, मनसा in his mind, सम्प्रचक्रमे started to comply

Valiant Rama too stretching his bow in anger and thinking of returning back blow to Ravana and started compliance.
रावणध्वजमुद्दिस्यमुमोचनिशितंशरम् ।

महासर्पमिवासह्यंज्वलन्तंस्वेनतेजसा ।।6.109.11।।


रावणध्वजम् Ravana's post, उद्दिस्य targeting, महासर्पमिव like great snake, असह्यम् intolerant, स्वेन himself, तेजसा bright, ज्वलन्तम् इव glowing, निशितम् sharp, शरम् arrow, मुमोच released

Rama, intolerant like a snake, targeting Ravana's post, released a sharp bright glowing arrow.
रामश्चिक्षेपतेजस्वीकेतुमुद्धिश्यसायकम् ।

जगाम स महींछित्त्वादशग्रीवध्वजंशरः ।।6.109.12।।


तेजस्वी glorious, रामःRama, केतुम् flag post, उद्धिश्य aiming at, सायकम् arrow, चिक्षेप loosed, सःशरः that arrow, दशग्रीवध्वजम् Ravana's flag post, छित्त्वा torn, महीम् ground, जगाम went in

Glorious Rama aiming at the flag post of Ravana, released an arrow that tore the post and went into the ground.
स निकृत्तोऽपतद्भूमौरावणस्यन्दनध्वजः ।

ध्वजस्योन्मथनंदृष्टवारावणस्समहाबलः ।।6.109.13।।

सम्प्रदीप्तोऽभवत्क्रोधादमर्षात्प्रहसन्निव ।

स रोषवशमापन्नश्शरवर्षंववर्ष ह ।।6.109.14।।


सः he, रावणस्यन्दनध्वजः Ravana's flag post, भूमौ ground, अपतत् fell, महाबलः mighty, सःरावणः that Ravana, ध्वजस्य flag's, उन्मधनम् striking, दृष्टवा observing, अमर्षात् intolerant, प्रहसन्निव laughing, क्रोधात् in wrath, सम्प्रदीप्तः burning, अभवत् became, सः he, रोषवशम् out of fury, आपन्नः distressed, शरवर्षम् shower of arrows, ववर्ष ह rained

Ravana's flag post fell down, struck by Rama. Mighty Ravana, observing his post being struck, became intolerant, and burning in anger, laughing, rained showers of arrows at Rama out of fury.
रामस्यतुरगान्दीप्तै: शरैर्विव्याथरावणः ।

तेदिव्याहरयस्तत्रनास्खलन्नापिबभ्रमुः ।।6.109.15।।

बभूवुःस्वस्थहृदयाःपद्मनालैरिवाहताः ।


रावणः Ravana, दीप्तै: burning, शरैः arrow, रामस्य of Rama, तुरगान् horses, विद्याथ pierced, दिव्याः wonderful, तेतुरगाः those horses, तत्र there, नास्खलन् not staggered, न बभ्रमुः nor reeled, पद्मनारैः lotus stalks, आहताःइव as if not hurt, स्वस्थहृदयाः complacent at heart, बभूवुः remained

Ravana with his burning arrows pierced Rama's horses. Those horses were wonderful as they did not stagger or reel as if hurt by lotus stalks and remained complacent.
तेषामसम्भ्रमंदृष्टवावाजिनांरावणस्तदा ।।6.109.16।।

भूयएवसुसङ्क्रुद्धश्शरवर्षंमुमोच ह ।


तदा then, रावणः Ravana, तेषाम् those, वाजिनाम् horses, असम्भ्रमम् unagitated, दृष्टवा perceiving, भूयः exceedingly, एव just, सुसङ्क्रुद्धः highly enraged, शरवर्षम् shower of arrows, मुमोच ह released

Ravana perceived that the horses were just unperturbed by his arrows, became enraged and showered arrows excessively.
गदाश्चपरिघांश्चैवचक्राणिमुसलानि च ।।6.109.17।।

गिरिशृङ्गाणिवृक्षांश्चतथाशूलपरश्वधान् ।


गदाश्च maces, परिघांश्च iron bars, चक्राणि discuses, मुसलानि च with clubs, गिरिशृङ्गाणि mountain peaks, वृक्षान् च and trees, तथा so also, शूलपरश्वधान् tridents and axes.

Ravana used maces, iron bars, discuses, clubs, mountain peaks, trees and also tridents and axes.
मायाविहितमेतत्तुशस्त्रवर्षमपातयत् ।।6.109.18।।

सहस्रशस्तदाबाणानश्रान्तहृदयोद्यमः ।


तदा then, अश्रान्तहृदयोद्यमः unwearied at heart, एतत् all such, मायाविहितम् created by magic, शस्त्रवर्षम् rain of arrows, सहस्रशः thousand, बाणान् arrows, अपातयत् let loose

Unwearied at heart, Ravana let loose rain of arrows created by magic in thousands.
तुमुलंत्रासजननंभीमंभीमप्रतिस्वनम् ।।6.109.19।।

तद्वर्षमभवद्युद्धेनैकशस्त्रमयंमहत् ।


युद्धे in war, तुमुलम् noisy, त्रासजननम् alarming, भीमम् fearful, भीमप्रतिस्वनम् making loud noise, तत् those, नैकशस्त्रमयम् different kinds of weapons, महत् huge, वर्षम् rain, अभवत् descended

In that war, noisy, alarming, fearful loud noise of weapons of different kinds, in huge numbers, descended.
राघवरथंसमन्ताद्वानरेबले ।।6.109.20।।

सायकैरन्तरिक्षं च चकारसुनिरन्तरम् ।


राघवरथम् Raghava's chariot, विमुच्य obstructed by, समन्तात् on all sides, वानरे Vanaras, बले army, सायकैः arrows, अन्तरिक्षम् into the sky, सुनिरन्तरम् on the army, चकार covered

Obstructed by Raghava's chariot on all sides, the arrows covered the Vanara army and up to the sky.
मुमोच ह दशग्रीवोनिःसङ्गेनान्तरात्मना ।।6.109.21।।

व्यायच्छमानंतंदृष्टवासत्वरमरावणंरणे ।

प्रहसन्निवकाकुत्स्थसन्दधेनिशितान्शरान् ।।6.109.22।।

स मुमो च ततोबाणान्शतशोऽथसहस्रशः ।


दशग्रीवः tenheaded, निःसङ्गेन released, अन्तरात्मना not thinking anything in his mind, मुमोच च loosed, व्यायच्छमानम् with enthusiasm, सत्वरम quickly, तंरावणम् that Ravana, दृष्टवा seeing, काकुत्स्थ: Kakuthsa, प्रहसन्निव laughing, निशितान् pointed, शरान् arrows, सन्दधे fixing, ततः then, सः he, शतशः hundred, सहस्रशः thousands, बाणान् arrows, मुमोच released

Seeing the ten headed Ravana releasing arrows with enthusiasm, not thinking of anything in his mind, quickly Kakuthsa laughed at them, fixed pointed arrows, and released hundreds and thousands.
तान् दृष्टवारावणश्चक्रेस्वशरैःखंनिरन्तरम् ।।6.109.23।।

ततस्थाभ्यांप्रमुक्तेनशरवर्षेणभास्वता ।

शरबद्धमिवाभातिद्वितीयंभास्वदम्भरम् ।।6.109.24।।


रावणः Ravana, तान् them, दृष्टवा seeing, स्वशरैः those arrows, खम् sky, निरन्तरम् upto, चक्रे released, तदा then, ताभ्याम् both of them, प्रमुक्तेन released by, भास्वता resplendent, शरवर्षेण by the rain of arrows, भास्वत् resplendent, अम्भरम् space, शरबद्धम् enveloped network of arrows, द्वितीयम् इव like, अभाति seemed

Seeing the arrows in the sky released by Rama, even Ravana released arrows up to the sky. With the arrows released by both of them, the space became resplendent and by the network of arrows covering it seemed like another sky.
नानिमित्तोऽभवद्भाणोनानिर्भेत्ता न निष्फलः ।

अन्योन्यमभिसम्हत्यनिपेतुर्धरणीतले ।।6.109.25।।

तथाविसृजतोर्भाणान् रामरावणयोर्मृथे ।


मृथे in vain, रामरावणयोः both Rama's and Ravana's, तथा like that, बाणान् arrows, विसृजतोः let go, अनिमित्तः failed to reach the target, बाणः arrow, न अभवत् not become, अनिर्भेत्ता no arrow failed to complete the target, न not, निष्फलः without result, न not, अन्योन्यम् one another, अभिसम्हत्य colliding with each other, धरणीतले on the ground, निपेतुः fell

The arrows released by both Rama and Ravana were without result. None failed to reach the target. None failed to complete the target. The arrows were colliding with one another and fell on the ground.
प्रायुध्येतामविच्छिन्नमस्यन्तौसव्यदक्षिणम् ।।6.109.26।।

चक्रतुश्चशरैर्घोरैर्निरुच्छवासमिवाम्बरम् ।


सव्यदक्षिणम् right and left direction, अविच्छिन्नम् without break, अस्यन्तौ vehemently, प्रायुध्येताम् discharging, घोरैः dreadful, शरैः arrows, अम्बरम् sky, निरुच्छवासमिव without space for breathing, चक्रतुः च released

Discharging from right and left, the two heroes without break vehemently released dreadful arrows that covered the sky and left no breathing space between them.
रावणस्यहयान्रामोहयान्रामस्यरावणः ।।6.109.27।।

जघ्नतुस्तौतदान्योन्यंकृतानुकृतकारिणौ ।


रावणस्य Ravana's, हयान् horses, रामः Rama, रामस्य Rama's, हयान् horses, रावणः Ravana, तौ both, तदा then, अन्योन्यम् one another, कृतानुकृतकारिणौ each other blow to blow, जघ्नतुः struck

Ravana struck Rama's horses and Rama struck Ravana's horses blow to blow at that time.
एवंतुतौसुसङ्क्रुद्धौचक्रतुर्युद्धमुत्तमम् ।।6.109.28।।

मुहूर्तमभवद्युद्धंतुमुलंरोमहर्षणम् ।


सुसङ्क्रुद्धौ very furious, तौ both, एवम् in that way, उत्तमम् best, युद्धम् duel, चक्रतुः carried out, मुहूर्तम् for a moment, तुमुलम् fierce, रोमहर्षणम् horipulating, युद्धम् battle, अभवत् took place

Both became furious in that way and the best duel took place for a moment that was fierce and horipulating.
प्रयुध्यमानौसमरेमहाबलौ शितैःशरैरावणलक्ष्मणाग्रजौ ।

ध्वजावपातेन स राक्षसाधिपो भृशंप्रचुक्रोधतदारघूत्तमे ।।6.109.29।।


महाबलौ mighty, रावणलक्ष्मणाग्रजौ Ravana and Lakshmana's elder brother, समरे in battle, शितैः sharp, शरैः arrows, प्रयुध्यमानौ fighting war, सःराक्षसाधिपः that Rakshasa king, ध्वजावपातेन flag post fallen down, तदा then, रघूत्तमे on foremost Rama, भृशम् extremely, प्रचुक्रोध became very angry

While the mighty Ravana and Lakshmana's elder brother were fighting with arrows, the Rakshasa king's flag post had fallen down, and Ravana became extremely angry at Rama for that.
।। इत्यार्षेवाल्मीकीयेश्रीमद्रामायणेआदिकाव्येयुद्धकाण्डेनवोत्तरशततमस्सर्गः ।।
This is the end of one hundred and ninth sarga of Yuddha Kanda of the first epic the holy Ramayana composed by sage Valmiki.